Flasa

 

            Í enskri tungu eru notuð fleiri orð til að skil­greina flösu heldur en í ís­lensku. Það eru þrjú orð, scales, scurfs og dandruff.  Við notum að­eins eitt sam­heiti og köllum þetta allt flösu.  Það er at­hygli­s­vert að scurf kemur upp­haf­lega frá ís­lenska orðinu skurfa sem orð­sifja­bókin skil­greinir sem fleiður, skeina og hrúður. 

            Ein­faldasta mynd af flösu er hin hvít flag­s­andi flasa sem sest sem snjó­flygsur á axlir og bak. Þó flasa þessi sé laus í sér , þá er ekki hægt að losna við hana eingöngu með burstun og venju­legu hár­þvotta­gefni. Sé flasan með­höndluð á réttan hátt er hægt að halda henni niðri þó ekki náist að lækna hana.

 

Pityriasis capitis simlex.

Þurr flasa.

Pityriasis steatoides

Fitug eða vaxkent flasa.

            Í fyrstu töldu lækna­vísindin að pityriasis  væri ein­göngu vanda­mál út frá fagur­fræði­legu sjóna­miði og ætti að með­höndla sem þátt í snyrti­mennsku en ekki sem sjúk­dóm. Það var álit fræði­manna í lok síðustu aldar að, pityriasis,  hefði engin áhrif á skalla­myndun né aðra sjúk­dóma í hári. Með til­komu smá­sjá rannsókna hefur komið í ljós að  að ein­kenni pityriasis geta verið undan­fari skalla og vanda­mála í hár­s­verði. Þá er hann ná­tengdur Seborrhoea þó það sé ekki al­gild regla að þessir tveir séu til staðar við skalla­myndun.

            Þrátt fyrir   vísinda­legar rannsóknir á flösu­vanda­málum þá er margt ól­ært um þetta vanda­mál. Megin kenningar sem lagðar hafa verið fram eru eftir­taldar.

 

Aukin frumu­skipti.

            Al­gengasta kenningin er að það sé um óeðli­lega aukningu á frumu­skiptingu sem valdi flösu. í því til­felli hafa smá­sjá rannsóknir gefið til kynna að

húð­frumurnar séu lausari í sér á húð­vaxtar­stiginu. Með­höndlun við þessu til­tekna vanda­máli er talið vera að þvo há­rið sem oftast.

Tauga­boð

            Önnur kenning er að flasa sé vegna and­legra vanda­mála sem hafa áhrif á líkams­tarf­semina, svo sem áhyggjur, þreyta og streita.Þessi kenning  kemur  vel heim og saman þá tölfræði sem þekkt er um flösu og tíðni hennar. Það hefur komið í ljós að fólk sem vinnur undir ál­agi eins og til­dæmis fólk sem vinnur við fjöl­miðla er hættara við flösu en öðrum. Þá er flasa al­gengari í borgum heldur en til sveita.

 

Sam­bland af báðum áður nefndum. 

            Þriðja og síðasta kenningin er síðan talin vera sam­bland á báðum þeim sem áður hafa verið nefndar, ás­amt sýkingu frá bakteríum, sveppum og þeirri flóru sem lifir á lík­amanum. Þessi bakteríu sýking er skil­greind sem seinna stig og er því frekar af­leiðing heldur en orsök. 

            Flasa virðist vera árs­tíða­bundin það ber minna á henni yfir sumar­tímann en mest á tíma­bilinu september og fram í desember.

Það er sjal­gæft að börn á aldrinum 2-10 fái flösu en hún er mjög al­geng á kyn­þroska­aldri. Það hefur verið talið að ger­sveppir væru ör­sök flösu en

vísinda­menn hallast nú að því að ger­sveppurinn setjist að í húð­frumum eftir að þær hafa safnast saman.

Ger­sveppur.

            Ör­smár ein­fruma sveppur er fjölgar sér með hnapp­s­koti. Dæmi um tvo sem eru á venju­legri húð eru pityrosporum spor­laga ( ovale) og

pityrosporum hring­l­aga (orbiculare)

Hring­l­aga ger­sveppurinn er aða­lega þar sem starf­semi fitu­kirtlanna er

mestur. Hann er því oft  í sam­bandi við flösu og fitu­vanda­mál.

 

Með­höndlun.

            Flest allar stað­reyndir um ein­kenni  flösu eru vel þekktar. Einstaklingur með flösu verður að hugsa vel um hár sitt og hár­s­vörð. Reglu­legur hár­þvottur með völdum efnum er honum nauðsyn­legur.

            Til þess að forðast snerti­exem eða aðra fylgi­kvilla sterkra flösu­eyðandi efna er gott að skipta oft um tegund sem notuð er.

 

Eftir­talin efni eru þekktust gegn flösu.

 

1.  Kol­tjara. (coal tars)     2.     Brenni­s­teinn. (Flowers of sulphides)

3.  Hexachlorophenol       4.     Selen súlfíð (selenium sulphide)

5.  Zink  Pyrthione.          5.     Eini­berja olía (Oil of Cade)

 

(Lestu vel  inn­halds­lýsingar á þeim efnum sem þú notar)

 

Zink Pyrthione.

            Zink Pyrthione er talið vera mjög gott vegna þess að það heldur jafn­vægi í fram­leiðslu og vinnur vel að lang­tíma lausn á vanda­má­linu. Því velja margir snyrti­vöru­fram­leið­endur það  frekar en Selen súlfíð sem heldur illa jafn­vægi.

Eitt efnið getur haft góð áhrif til að vinna á flösunni en svo smátt og smátt verður allt komið í sama slæma ástandið aftur. Það er því gott að skipta oft um tegund.            Sterk efni má ekki nota á húðina vegna þess að þau geta gert ástandið verra en það er. Það er grund­valla­r­at­riði að halda hár­s­verðinum hreinum og forða þannig frá því að bakteríur og sveppir geti hreiðrað um sig í saman söfnuðum húð­frumum í hár­s­verði.

 

Fitu­kirtill.( Sebaceous glands)

            Fitu­kirtillinn liggur í hring um hár­slíðrið og í smá­sjá lítur hann út eins og

vín­berja­klassi. Vegna þess að hár­slíðrið liggur í einhverskonar göngum í leður­húðinni þá á seytiefnið (sebum) úr kirtlinum greiðan að­gang út úr

húðinni þar sem það mýkir og verndar húð og hár.

 

Hvað gerir seyti (Sebum).

            Seytiefnið er sam­blanda af nauðsyn­legum náttúru­olíum sem vernda hár og húð fyrir utan­að­komandi áhrifum. Mjúk­leiki húðar í eðli­legu ást­andi stafar af þessu  seytiefni. Við  höfum  öll orðið var við að hendur ok­kar verða hrjúfar ef við þvoum þær oft upp úr sterkum efnum og fjar­lægjum þannig þessa nauðsyn­legu seytiefni.Það er ekki hægt að segja að hér sé um líf eða dauða að ræða en við verðum samt að gera okkur grein fyrir nauðsyn þessarar náttúru­olíu.

            Það er vísinda­leg  stað­reynd að sú náttúru­lega olía sem fitu­kirtlarnir

fram­leiða vernda okkur frá því að tapa raka úr hári og húð. Meira en helmingur af húð ok­kar og einn tíundi af hári er vatn . Við verðum fyrir stöðugu áreiti vegna þess þurra loft­s­lags sem við lifum í.

            Hefðum við ekki  þessa vernd­andi olíu þá myndum  við  þorna upp eins og þvottur á snúru.  Þessi saman­þjöppun á húðinni myndi valda  því að hár­æðarnar gæfu sig og það yrði  sárs­auka­fullur þrýstingur á tauga­endana. Seyti gegnir líka  miklu hlut­verki til að vernda húðina fyrir bakteríum og sveppum. Vegna þess að húðin er hlý, rök og næringa­rík er hún kjörið heimili fyrir þau sníkju­dýr sem lifa á okkur .

            Seytið er mild sýra og því forðast þessi sníkju­dýr húð í eðli­legu ást­andi. Verði ástandið óeðli­legt eins og til dæmis þegar við þvoum okkur með basískum þvotta­efnum þá er illt í efni. Bakteríur og sveppir elska basískt um­hverfi og valda þar ýmsum kvillum. Vanda­mál í húð er mun al­gengari hjá börnum heldur enn

full­orðnum. Til dæmis eru sveppir mun al­gengir hjá Þeim heldur en full­orðnum.

            Hafa verður í huga að börn og unglingar eru að ganga í gegnum miklar

hormóna­breytingar sem hafa áhrif á fitu­kirtlanna.Önnur húð­vanda­mál sem stafa út frá fitu­kirtli eru gelgju­bólur og fíla­penslar.

Þeir þættir sem hvað mest hafa áhrif á fitu­kirtilinn eru:

Heilsu­far.

            Þar sem lík­aminn star­far sem ein heild þá er náið sam­band á milli starf­semi fitu­kirtla og heilsu­fars. Þegar fólk er veikt þá verður starf­semi lík­a­mans hægari. Við það verður húðin þurr og líf­laus. Aftur á móti verður há­rið áfram glans­andi, um tíma  vegna þess seyti sem er þar fyrir, en breytist síðan við lang­var­andi veikindi.

 

Aldur.

            Með aldrinum  þá verður breyting á starf­semi fitu­kirtils og eldra fólk á oft á tíðum í vanda vegna þess að húð þess og hár verðu líf­laust og þurrt.

Fæða

            Fæðu­tegundir og magn hafa  áhrif á fitu­kirtilinn. Kol­vetni eykur sér­stak­lega starf­semi hans. Sælgætis­át  hjá ungu fólki er oft mikið og við­heldur það of­fram­leiðslu á fitu til húðarinnar. Brasaður matur, mikið kryddaður og skyndi­fæði, sem eldað er í mikilli olíu valda ójafn­vægi í starf­semi fitu­kirtils. Þannig geta sumar

krydd­jurtir valdið vanda­máli í þurru og rak­a­l­ausu loft­s­lagi.

 

Hormón. 

            Hormón hafa mikil áhrif á starf­semi fitu­kirtla og þá sér­stak­lega karl­hormón. Hann  veldur feitri húð hjá ungum mönnum.Ákyn­þroska­skeiðinu verða margir fyrir því að húð þeirra er annað hvort of þurr eða of feit og fylgja  því   gelgju­bólur og fíla­penslar. Það er út­breiddur mis­skilningur að þvottur auki starf­semi fitu­kirtla. Fitu­kirtillinn liggur það djúpt í húðinni að hár­þvotta­efni ná ekki til hans og hafa þar af leið­andi enginn áhrif.

 

Sjúk­dómar í hár­s­verði tengdir fitu­kirtli.

Seborrhoea.

Sjúk­leg aukning húð­fitunnar.

            Þetta ástand er talið vera nær ein­göngu vanda­mál sem snertir snyrti­fræðina og því til­valið til með­höndlunar á hár­snyrti­stofum. Það eru margir þætti sem koma til greina sem ör­sök þessa vanda­máls og því ekki svo gott að koma í veg fyrir þau.

Þetta ástand er fyrst og fremst, hvimleitt og út­lits­lýti. Sé aftur á móti grunur um að fitu­myndun þessi stafi af hormóna­truflunum, til­dæmis þegar konur fá óeðli­legan hár­vöxt á sama tíma, skal vísa við­komandi til læknis. Það er al­gengt að þetta vanda­mál sé tengt karl­manna­skalla því að hormón eru taldir valda honum.

            Nokkrir húð­sjúk­dómar sem ekki koma endi­lega fram í hár­s­verði eru tengdir við nafnið Seborrehoea og er nauðsyn­legt að ráð­leggja fólki að fara til húð­sjúk­dóma­læknis með slík vanda­mál því það er ekki á valdi hár­snyrti­fólks að gefa ráð hvað þá varðar.

Seborrhoeic dermatitis.

            Hvað það er sem veldur þessum sjúk­dóm er ekki vitað en hann virðist vera arf­gengur. Í Bretlandi var þessi sjúk­dómur mun al­gengari fyrir 50 árum síðan og telja vísinda­menn að hrein­læti og tíðari hár­þvottar  eigi sinn þátt í því að færri til­felli eru á ok­kar dögum. Ein­kenni þessa sjúk­dóms eru rauðir flekkir sem ekki endi­lega fylgir kláði. Sýni­leg  ein­kenni eru í and­liti svo sem í auga­brúnum og niður með nefi. Þá er það ekki óal­gengt að einstaklingar séu bæði með  Seborrhoeic og pityriasis. Hægt er að halda þessum ein­kennum niðri með efnum sem virka vel gegn flösu­.  Það er mögu­leiki að húðin sé sam­hliða sýkt af sveppum og er þá nauðsyn­legt að nota sveppa eyðandi hár­þvotta­efni.

 

Snerti exem.

            Þegar um er að ræða vanda­mál í hár­s­verði er nauðsyn­legt að ganga úr skugga um að ekki sé um að ræða snerti exem. Snerti exem er mjög al­gengt sér­stak­lega hjá konum sem fara oft í hár­litun. Hugsan­leg ein­kenni ber að skoða mjög van­lega til að ná réttri greiningu, því það er óþarfi að valda við­komandi óþarfa hræðslu við litun. Oftast er það við­skipta­vinurinn sjálfur sem getur sagt til um hvort um er að ræða snerti exem eða ekki. Oft er  um að ræða einstakling sem einnig er með annað of­næmni. Sem betur fer eru það ekki margir sem eru með of­næmi fyrir litum. Of­næmi fyrir lita­r­efnum stafar af efninu Parphenylenediamine  (PPD) og lýsir það sér í því að fólk bólgnar, roðnar og þrútnar út í and­liti og stórir pokar myndast undir augum.

-Torfi Geirmundsson, [e-mail]