Meistarafélag hárskera 90 ára

Í tilefni af því að á sunnudag 23 febrúar 2014 verður Meistarafélag hárskera 90 ára, birti ég hér ræðu eins stofnenda félagsins Sigurðar Ólafssonar.

Rakarameistarafjelag Reykjavíkur 25 ára - 1949. Stofnað 23.febrúar 1924.
Um sumarmálin árið 1901 kom hingað til landsins danskur hárskeri, Balsmith að nafni. Sagt er að Jón konsúll Vidalín hafi gengist fyrir því að hann flutti hingað og gerðist hjer hárskeri sem og varð.
Nokkrum árum áður hefði Árni Nikulásson, sem þá var starfsmaður hjá Tryggva Gunnarssyni, byrjaði á því að ganga heim til manna í frítímum sínum og klippt  þá. Með þessum hætti hefði hann náð ótrúlegri leikni í því að klippa menn, án nokkurs undan gengis náms. Þegar það fréttist um bæinn, að hingað væri kominn danskur hárskeri fanst þeim þjóðræknustu sjálfsagt og nauðsinlegt, að Árni byrjaði að starfsrækja sína eigin rakarastofu. Þetta var upphafið af fyrstu rakarastofunum hér í bæ. Þegar Árni Nikulásson og Balsmith byrjuðu hjér þessa iðn, var þjóðlífið fábreytt, einfalt og óbrotið og mjög ólíkt því sem vjér eigum að venjast nú á tímum. Hjér var þá hvorki lífvatnsleiðsla frá rennsli, gas, iðnaðarrafmagn og yfir höfuð engin þægindi, en þessa söknuðu menn almennt ekki á þeim tímum vegna þess eins að þeir höfðu engin kynni haft af þess háttar þægindum að undarteknum fáeinum menntamönnum er dvalið höfðu erlendis og kynnst þar öllu þessu og þar með þörfinni á því að láta hárskera snyrta sig. Fyrr á tímum var ástandið í þessum efnum mjög niðurlægjandi fyrir þjóðina. Frásaga í lesbók morunblaðsins þann 27. febrúar í ár ber þess ljósan vottinn. Frásögnin er á þessa leið:
Enskur grasafræðingur var hér á ferð sumarið sem Jörundur hundadaga konungur réði hér ríkjum. Grasafræðingurinn skrifaði bók um þessa ferð sína hingað og lýsir þar Reykvíkingum. Hann segir:
Sumir þeirra hefðu fremur mikið alskegg en aðrir eigi meira en svo að það var eins og þeir hefðu rakað sig með bitlausum hnífi eða klippt skeggið. En um hárið er það að segja að það var í sínu fullkomna eðlisástandi óskert og hékk niður á axlir flókið og sýnilega morandi af þessum litlu dýrum og eggjum þeirra sem stöðugur förunautur þess hluta mannlegs líkama þegar ekkert var hirt um hreinlæti. Ekki er nú lýsingin fögur. Og það var fyrir þetta útlit landans sem erlendir ferðamenn dæmdu þjóðina í flokk ósiðaðra þjóða. Og enn þann dag í dag er þetta ytra útlit manna sem segir til um menningu eða menningaleysi þjóðanna. Þegar fyrstu hárskerarnir höfðu hjer störf sín var orðin allmikil breyting á þjóðarháttum frá því sem áður var en þó vantaði einmitt þetta- höfuð snyrtinguna. En það er einmitt hárskerar, klæðskerar, að ógleymdum hárgreiðslukonunum og kjólasaumastofurnar sem seta svip sinn á nútíðar kynslóðina. Ekki ber því að neita að róðurinn var lengi allþungur hjá þessum iðngreinum öllum. Fór þar saman vanmat á þýðingu þessara starfgreina og fjallleysi manna almennt. Íslendingar höfðu undantekninga lítið úr litlu að spila. Atvinnuvegir voru fáir og fábrotnir og veittu lítið í aðra hönd og stóð svo að mestu til ársins 1914. Menn urðu því að velta fyrir sér hverjum eyri áður en hann var látinn til annarra og sem lítið dæmi vil jeg geta þess að við hækkuðum árið 1912 rakstur úr 12 aurum í 15 aura það munaði 3 aurum. En mikil var óánæjan.
Nei, þá vildu þeir heldur raka sig sjálfur en láta rakarann okra á sjer, og þeir fylgdu því eftir að minnsta kosti um tíma. Fyrr á tímum áttu allar nýjungar erfitt uppdráttar því það var litið á þær sem snýkjudýr en ekki sem lið í þróun og nýmenningu þjóðarinnar sem það þó var. Árin liðu, rakarastofunum fjölgaði smám saman. Árið 1905 hafði Guðmundur Sigurðsson veitingamaður á Lögbergi rakarstofu í Hafnarstræti 16, austurendanum. Um sama leyti var rakarastofa í Herkastalanum. Hana átti Magnús Þórarinsson ættaður austan af Bakkafirði. Hann var hjer sjálfur aðeins stuttan tíma því hann flutti úr bænum vegna veikinda, en við stofunni tók Jóhannes Mortensen sem enn starfar hjer í iðninni og öllum er kunnur. Árið 1907 voru settar hjer á stofn 3 rakarastofur. Það voru við Kjartan Ólafsson,og Eyjólfur Jónsson frá Herru. Hann lærði iðnina í Noregi og svo Jón Jónasson, sonur Jónasar organleikara Helgasonar, Jón lærði iðnina í Ameríku og hafði rakarastofu á Laugavegi 3 í litlu húsi sem þar var. Jón lést hjer skömmu síðar. Valdimar Loftsson byrjaði 1908 á Vitastíg 12 í húsi sínu þar. Um 1910 stofaði Óskar Þorsteinn rakarastofu á laugavegi 38 en hann ljest eftir fá ár en við þeirri rakarastofu tók Gísli Sigurðsson sem allir þekkja. Þá komu þeir Einar Ólafsson, Árni Böðvarsson, Elías Jóhannesson og Eyjólfur Jóhannsson 1923.
Rakarameistarafélagið Stofnað.
Það var 23. febrúar árið 1924 að Rakarameistarafjelag Reykjavíkur var stofnað. Fram að þeim tíma voru menn kallaðir saman ef eitthvað þurfti að gera t.d. breyta verðskrá, stytta vinnutíma eða eitthvað það sem varðaði stjettina. En nú var svo komið að nauðsinlegt var talið að stofna stéttarfjelag með ákveðnum lögum og reglum. Flestir þá starfandi meistarar gengu í fjelagið. Það voru oft skiptar skoðanir innan stjettarfjelaganna hvort þau eigi tilverurjett. Það eru til menn sem ímynda sjer hag sínum best borgið í algjörðu frelsi og án þess að vera félagsbundna. En jeg held að það sje ekkert fjarri lagi. Allir vilja það besta fyrir sig kjósa, en menn greinir oft á um leiðir að því markmiði, og þá er ekkert óeðlilegt í lýðfrjálsu landi þótt stundum verði skiptar skoðanir um dægurmálin og markmiðin. Þegar rakarastofan sem sem nú er í Eimskipafjelagshúsinu hóf starfsemi sína kostaði rakstur 10 aura klipping 25 aura og hárþvottur 20 aura. Þá vóru rakarastofurnar opnar á sumrin
kl. 7 1/2 og lokað kl. 9 ef þá var um nokkurn ákveðinn lokunartíma að ræða. Á laugardögum var opið til kl 11 1/2 og á sunnudögum frá kl 8-12 á hádegi. Þetta ástand var auðvita fullkomið víti. Menn fengu varla nauðsinlegan svefntíma hvað þá að þeir ættu sjer stund til menningar eða hressingar. Þetta var tíðarandinn og þótti því sjálfsagt. Seint og hægt gekk að breyta þessu og var mörgum um að kenna. Hárskera stjettin hafði æfinlega litið á sig sem eitthvað annað en venjulegt fólk. Hún hefir ekki viljað trúa því að hún gæti lifað af vinnu sinni nema að hún hefði lengri vinnu tíma en aðrir. Hún hefir viljað vera þjónustu fús og undirgefin vilja almennings. Orsakana er að leita í þeirri óvissu sem faginu fylgir, að vita aldrei hvað næsti dagur færir í hlut hvers eins.
Alt fyrir þetta hefur sigið áfram í rjetta átt og það eigum við stjettarfélagi voru að þakka eins og margt fleira gott. Stjettarfélögin eru nauðsinleg nú á tímum. Þau vinna að því markmiði að bæta hag fjelaga sinna á sem flestum sviðum. En þetta markmið á að vera hóflegt hvort heldur það er innan okkar stjettafjelags eða annara stjetta. Þann þegnskap eiga allar stjettir þjóðfélagsins að sýna föðurlandi sínu. Því hófleysið brýtur niður hvar sem birtist í mannheimum. Þessi 25 ár sem eru liðin síðan Rakarameistarafjelag Reykjavíkur var stofnað hafa orðið miklar breytingar og byltingar í þjóðlífi voru og auðvita höfum vjer leikið þátt í þeim leik. En hvað sem um alt það má segja þá er jeg viss um það að ekki einn einasti af starfsbræðrum vorum óski nú eftir hinum góðu gömlu tímum sem svo eru nefndir þrátt fyrir alla þá annmarka er vjer sjáum á yfirstandandi tímum. Rakarameistarafjelagið hefur unnið marga sigra á liðnum 25 árum - þýðingamikla fyrir heilsu og menningu stjettarinnar og þótt iðn vor hafi ekki komist í flokk hina hálaunuðu og í svita síns andlits hafi orðið að vinna alla tíð þá ber ekki að harma það. Jeg hygg að menn sjeu yfir leitt betur komnir með það sem góð samviska veitir en hitt sem engan siðferðilegan grundvöll hefur að styðjast við. Fjórðungur úr öld er liðin frá stofnun stjettarfélags vors - tíma til baráttu og breytinga.
Það er á voru valdi hvað framtíðin ber í skauti sjer stjett vorri til handa. Sjeum vjer samhuga stjettvísir sannir og sanngjarnir mun stjettin eiga góða framtíð. Sameinaðir stöndum vjer sundraðir föllum vjer er gamalt og sígilt spakmæli. Eining fjelagsins er fyrir öllu. Á þessum tímamótum óska jeg þess af alhug, að Rakarameistarafjelag Reykjavíkur megi vera öðrum fjelögum fyrir mynd um samheldni, samhug og bróður anda. Rakarameistarafjelag Reykjavíkur lengi lifi.

Sigurður Ólafsson 6. mars. 1949.